Ornitologia

Ochrona ptaków w praktyce

Nawiązując do historycznej działalności Katedry Zoologii, rozwijanej przede wszystkim przez prof. Jana B. Sokołowskiego i prof. Ryszarda Graczyka, a zaprezentowanych m.in. w klasycznych już dzisiaj książkach:

Nadal zajmujemy się naukowymi podstawami ochrony ptaków. Prowadzimy oceny przydatności budek i karmników dla ptaków współpracując z jednym z ich największych producentów Pracownią MKW: https://www.mkwpracownia.pl

A jeden z naszych wspólnych pomysłów—karmniki typu Profesor—obecnie jest wykorzystywany w licznych eksperymentach naukowych w wielu ośrodkach.

Karmniki typu Profesor – tuż przed eksperymentem.

Lęg sikory bogatki w skrzynce lęgowej poddany całodobowemu monitoringowi.

Nasze publikacje dotyczące karmników i budek dla ptaków ukazywały się w najlepszych czasopismach o zasięgu międzynarodowym:

Møller, A. P., Tryjanowski, P., Díaz, M., Kwieciński, Z., Indykiewicz, P., Mitrus, C., … & Polakowski, M. (2015). Urban habitats and feeders both contribute to flight initiation distance reduction in birds. Behavioral Ecology, 26, 861-865.

Myczko, Ł., Dylewski, Ł., Sparks, T. H., Łochyński, M., & Tryjanowski, P. (2017). Co‐occurrence of birds and bats in natural nest‐holes. Ibis, 159, 235.

Siekiera, J., Siekiera, A., Jankowiak, Ł., & Tryjanowski, P. (2020). Sexual differences in daily foraging patterns among Great tits Parus major established by radio frequency identification (RFID) tags. Ethology Ecology & Evolution, 32, 87-95.

Tryjanowski, P., Møller, A. P., Morelli, F., Biaduń, W., Brauze, T., Ciach, M., … & Hetmański, T. (2016). Urbanization affects neophilia and risk-taking at bird-feeders. Scientific Reports, 6, 28575.

Tryjanowski, P., Møller, A. P., Morelli, F., Indykiewicz, P., Zduniak, P., & Myczko, Ł. (2018). Food preferences by birds using bird-feeders in winter: a large-scale experiment. Avian Research, 9, 16.

Tryjanowski, P., Skórka, P., & Møller, A. P. (2018). Intra-and interspecific abundance of birds affects detection of novel food sources by Great Tits Parus major. Acta Ornithologica, 52, 221-231.

Zárybnická, M., Sklenicka, P., & Tryjanowski, P. (2017). A webcast of bird nesting as a state-of-the-art citizen science. PLoS Biology, 15, e2001132.

Ponadto materiały z budek lęgowych zostały wykorzystane w szerokich analizach danych dotyczących ekologii dziuplaków wykonywanych w skali globalnej:

Lambrechts et al. (2010). The design of artificial nestboxes for the study of secondary hole-nesting birds: a review of methodological inconsistencies and potential biases. Acta Ornithologica, 45, 1-26.

Møller, A. P., Adriaensen, F., Artemyev, A., Bańbura, J., Barba, E., Biard, C., … & Cecere, F. (2014). Clutch‐size variation in Western Palaearctic secondary hole‐nesting passerine birds in relation to nest box design. Methods in Ecology and Evolution, 5, 353-362.

Møller, A. P., Adriaensen, F., Artemyev, A., Bańbura, J., Barba, E., Biard, C., … & Cecere, F. (2014). Variation in clutch size in relation to nest size in birds. Ecology and Evolution, 4, 3583-3595.

Møller, A. P., Balbontín, J., Dhondt, A. A., Adriaensen, F., Artemyev, A., Bańbura, J., … & Camprodon, J. (2020). Interaction of climate change with effects of conspecific and heterospecific density on reproduction. Oikos, 129, 1807-1819.

Vaugoyeau, M., Adriaensen, F., Artemyev, A., Bańbura, J., Barba, E., Biard, C., … & Cecere, F. (2016). Interspecific variation in the relationship between clutch size, laying date and intensity of urbanization in four species of hole‐nesting birds. Ecology and Evolution, 6, 5907-5920.

Ale także popularyzujemy wiedzę o racjonalnym dokarmianiu, zarówno w mediach tradycyjnych i społecznościowych, wykorzystując TV, radio, oraz współpracując z samorządami lokalnymi, lekarzami weterynarii, służbami DDD i służbami ochrony środowiska. Ten rodzaj aktywności niejako wymusza na nas także przygotowywanie prac popularno-naukowych:

Dudek K., Tryjanowski P. 2013. Ptaki, które wybrały miasto. Ciemne strony miejskiej awifauny (cz. 2). Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDiD, 2 (73): 33-36.

Dudek K., Tryjanowski P. 2013. Ptaki, które wybrały miasto. Nie zawsze są takie uciążliwe (cz. 1). Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDiD, 1 (72): 27-29.

Dudek K., Tryjanowski P. 2015. Termomodernizacje budynków. Koszmar dla ptaków, problem dla inwestorów. Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDiD, 1 (80): 19-21.

Indykiewicz P., Tryjanowski P. 2015. Dziekie zwierzęta w miastach – dlaczego nie dokarmiać? Przegl. Komunal. 4: 46-48.

Indykiewicz P., Tryjanowski P., Gruss M., Kwiatkowska P. 2015. Ptaki w miastach – estetyka, higiena i zdrowie. Przegl. Komunal. 4: 52-56.

Murawiec S., Tryjanowski P. (2020) Psychiatra patrzy na ptaki w czasie pandemii: pacjenci, obserwacje i interpretacje. Psychiatria i Psychologia Kliniczna: 20: 94–97.

Tryjanowski P. (2019) Zwierzęta w mieście – tak się zaczyna wielka przygoda. Animal Expert 11-12: 57-58.

Tryjanowski P. (2020) Karmnikowe przygody. O ptakach, które zostają z nami na zimę. Biuletyn PANorama 2:10-11.

Tryjanowski P., Wysocki D. 2014. Zimowe dokarmianie ptaków – coraz więcej kontrowersji. Biologia w Szkole 6: 2-5.

Tryjanowski, P., Murawiec, S. (2020) Terapeutyczna moc podpatrywania ptaków. Psychologia w Praktyce III/IV: 62-67.

Zdobyte doświadczenia naukowe – łączące zarówno dokarmianie ptaków, jak i zapewnienie nowych miejsc lęgowych zostały wykorzystane w organizacji i promocji unikalnej na skalę ogólnopolska akcji (przeprowadzonej wspólnie z miastem Poznań) Wróblu wróć! Przykład informacji prasowej: https://gloswielkopolski.pl/wroble-wroca-do-poznania-zainstaluja-300-budek-legowych/ar/12972858

Akcję omawiano także w dziesiątkach innych mediów!

Wspólnie z pracownią architektoniczną Ultra Architects stworzyliśmy model budki lęgowej wbudowana w latarnię: https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,21830978,w-poznaniu-stanely-latarnie-uliczne-w-ktorych-zamieszkaly.html

Prace te mają na razie charakter eksperymentalny, choć zanosi się na kontynuacje w innych miastach.

Sporo informacji praktycznych dotyczących pomocy ptakom (czy szerzej zwierzętom) przedstawiliśmy w książce:

http://gorzow.rdos.gov.pl/files/artykuly/14049/RDOS_Gorzow_publikacja_zwierzeta_konfliktowe.pdf

Zalecenia w niej zawarte zostały wykorzystane w wielu miastach Polski, przede wszystkim jako pomoc w zarządzaniu gatunkami konfliktowymi, ale także podczas prowadzenia zabiegów termomodernizacyjnych budynków (prawdopodobnie tysiące zawieszonych budek w ramach tzw. rekompensacji za straty wynikające ze zmniejszenia potencjalnych miejsc lęgowych – szczelin, ubytków elewacji – wynikających z remontów budynków).

Pracownicy i doktoranci Katedry przeprowadzili liczne szkolenia dla architektów, sołtysów i pracowników administracji samorządowej.

Wpływ antropopresji i produkcji odpadów na biologię ptaków

Produkcja opakowań przez ludzi wiąże się z co raz większą obecnością fragmentów tworzyw sztucznych i innych materiałów w środowisku naturalnym. To z kolei ma istotny wpływ na zachowania ptaków i wykorzystanie nowych materiałów do budowy gniazd. Jedną z pierwszych prac pokazujących to zjawisko opublikowano w oparciu o długoterminowe badania nad obecnością fragmentów sznurków polipropylenowych w gniazdach srokosza. Współautorem pracy jest między innymi profesor Piotr Tryjanowski – kierownik Katedry Zoologii:

Antczak, M., Hromada, M., Czechowski, P., Tabor, J., Zabłocki, P., Grzybek, J., & Tryjanowski, P. (2010). A new material for old solutions—the case of plastic string used in Great Grey Shrike nests. Acta ethologica, 13(2), 87-91.

Zainspirowani niniejszą pracą młodsi pracownicy i doktoranci zaczęli zgłębiać tematy związane z zanieczyszczeniem środowiska fragmentami odpadów i zjawiskiem wbudowywania ich przez ptaki w gniazdach. Opublikowane wyniki badań dotyczące bociana białego (Jagiello et al. 2018, 2020) zostały rozwinięte na inne grupy ptaków (Jagiello et al. 2019) i są obecnie rozwijane w kilku układach badawczych:

Gradient miejsko-leśny na przykładzie sikor Paridae (badania prowadzone z zespołem Laboratorium Ewolucji i Ekologii w Mieście, Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego).
Gradient miejski o zmiennym stopniu urbanizacji w Hiszpanii na przykładzie kosa Turdus merula (badania na Uniwersytecie w Granadzie)
Badania na kilku gatunkach ptaków wodnych, mewach Laridae i kormoranach Phalacrocorax sp. w Polsce i Australii (we współpracy z Grupą Badawczą Ptaków wodnych Kuling, Muzeum i Instututem Zoologii PAN i University of Tasmania, Institute for Marine and Antarctic Studies).

Kluczowe publikacje:

Jagiello, Z., López-García, A., Aguirre, J. I., & Dylewski, Ł. (2020). Distance to landfill and human activities affects the debris incorporation into the white stork nests in urbanized landscape in central Spain. Environmental Science and Pollution Research, 27(24), 30893-30898.

Jagiello, Z., Dylewski, Ł., Tobolka, M., & Aguirre, J. I. (2019). Life in a polluted world: A global review of anthropogenic materials in bird nests. Environmental Pollution, 251, 717-722.

Jagiello, Z. A., Dylewski, Ł., Winiarska, D., Zolnierowicz, K. M., & Tobolka, M. (2018). Factors determining the occurrence of anthropogenic materials in nests of the white stork Ciconia ciconia. Environmental Science and Pollution Research, 25(15), 14726-14733.

Innym aspektem interakcji człowieka z dzikimi ptakami jest wykorzystywanie budowli stawianych przez ludzi jako miejsc gniazdowych oraz korzystanie z antropogenicznych źródeł pokarmu. Tematy te są również elementem zainteresowań badawczych pracowników Katedry Zoologii i ponownie modelem do badania tych interakcji jest bocian biały.

Bialas, J. T., Dylewski, Ł., & Tobolka, M. (2020). Determination of nest occupation and breeding effect of the white stork by human-mediated landscape in Western Poland. Environmental Science and Pollution Research, 27(4), 4148-4158.

Tryjanowski, P., Kosicki, J. Z., Kuźniak, S., & Sparks, T. H. (2009). Long-term changes and breeding success in relation to nesting structures used by the white stork, Ciconia ciconia. Annales Zoologici Fennici 46(1), 34-38.

Wyniki powyższych badań oprócz publikacji w czasopismach naukowych były również propagowane w czasopismach popularnonaukowych (Jagiełło 2018) i szeroko komentowane w mediach.

Poza propagowaniem uzyskanej wiedzy w czasopismach naukowych i popularnonaukowych oraz ogólnodostępnych mediach, postanowiliśmy edukować również najmłodszych przedstawicieli społeczeństwa. Przygotowaliśmy cykl warsztatów dla dzieci ze szkół podstawowych w ramach Uniwersytetu Młodych Przyrodników pod hasłem „Ptaki i śmieci”. W latach 2019 i 2020 w cyklu 18-godzinnych warsztatów wzięło udział ponad 360 dzieci w wieku od 8 do 16 lat. Celem warsztatów było przybliżenie tematyki zanieczyszczenia środowiska i jego wpływu na organizmy żywe.

Katedra Zoologii Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ornitologia

Katedra Zoologii
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu